Top 7 Drought Resistant Crops | कमी पाण्यात होणारी पिके – दुष्काळी भागांसाठी वरदान
Drought Resistant Crops: A Boon for Dryland Farming
पाण्याची टंचाई ही आजच्या काळातील सर्वात मोठी समस्या ठरत आहे. विशेषतः महाराष्ट्रातील मराठवाडा, विदर्भ आणि काही पश्चिम महाराष्ट्रातील भागात वारंवार दुष्काळाचा सामना करावा लागतो. या पार्श्वभूमीवर “Drought Resistant Crops” म्हणजेच कमी पाण्यात होणारी पिके ही शेतकऱ्यांसाठी वरदान ठरत आहेत.
Table of Contents
1. Drought Resistant Crops म्हणजे काय?
2. काय असतात दुष्काळ प्रतिकारक पिके?
What Are Drought Resistant Crops?
ही अशी पिके असतात जी कमी पाण्यातही चांगले उत्पादन देतात. या पिकांच्या मुळांमध्ये पाणी साठवून ठेवण्याची क्षमता अधिक असते आणि त्यामुळे दीर्घकाळ कोरड्या हवामानातही ती वाढू शकतात.
3. प्रमुख दुष्काळ प्रतिकारक पिकांची यादी
- ज्वारी (Sorghum) – पारंपरिक कोरडवाहू पीक
ज्वारी हे पारंपरिक कोरडवाहू पीक असून, महाराष्ट्रात प्रामुख्याने खरीप आणि रब्बी हंगामात घेतले जाते.
हवामान: 25–30°C तापमान, कोरडे हवामान.
पाणी गरज: अतिशय कमी – 2-3 वेळा सिंचन पुरेसे.
फायदे:
कमी गुंतवणूक
अन्नधान्य व चाऱ्याच्या स्वरूपात उपयोग
कमी पाण्यातही चांगले उत्पादन
पीक कालावधी: 100–110 दिवस
- बाजरी (Pearl Millet) – कमी पाण्यातही चांगले उत्पादन
बाजरी ही कोरडवाहू भागात टिकणारी पीक असून ती उष्ण हवामानात उत्तम येते.
हवामान: 28–35°C तापमान, कमी पावसाचे क्षेत्र
पाणी गरज: फारच कमी – पावसाळी भागात पावसाच्या पाण्यावर.
फायदे:
शरीरासाठी फायदेशीर अन्नधान्य
पाचक, ताकदवर्धक
पाण्याची कमी गरज
पीक कालावधी: 75–90 दिवस
- तूर (Pigeon Pea) – प्रथिनयुक्त आणि दीर्घकाळ टिकणारे
तूर एक महत्त्वाचे डाळ पीक असून ते दीर्घकाळ टिकते आणि जमिनीत नत्र (Nitrogen) वाढवते.
हवामान: 26–30°C तापमान
पाणी गरज: 3–4 सिंचन पुरेसे
फायदे:
प्रथिनयुक्त
टिकाऊ पीक
मातीस पोषण
पीक कालावधी: 180–200 दिवस
- मका (Maize) – कमी कालावधी आणि कमी पाण्यातही उत्पादन
मका हे पीक जलद वाढणारे असून ते अन्न, पशुखाद्य व उद्योगासाठी उपयोगी.
हवामान: 21–30°C तापमान
पाणी गरज: मध्यम – 4–5 वेळा सिंचन
फायदे:
जलद उत्पादन
अन्नधान्य व चारा
प्रक्रिया उद्योगासाठी उपयुक्त
पीक कालावधी: 90–120 दिवस
- हरभरा (Chickpeas) – थंडीच्या हंगामात, कमी सिंचनात
हरभरा रब्बी हंगामात घेतले जाणारे प्रथिनयुक्त पीक आहे.
हवामान: थंड हवामान 20–25°C
पाणी गरज: फारच कमी – 1–2 सिंचन पुरेसे
फायदे:
शेतकरी व ग्राहकांसाठी उपयुक्त
मातीची सुपिकता वाढवतो
पीक कालावधी: 100–110 दिवस
- सोयाबीन (Soybean) – अल्पकालीन आणि कमी सिंचनात फायदेशीर
सोयाबीन हे अल्पकालीन आणि आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर पीक आहे.
हवामान: 25–30°C तापमान
पाणी गरज: मध्यम – 3–4 सिंचन पुरेसे
फायदे:
तेल व प्रथिनांचा चांगला स्रोत
प्रक्रिया उद्योगात उपयोग
पीक कालावधी: 90–100 दिवस
- कापूस (Cotton) – योग्य नियोजन केल्यास कमी पाण्यात उत्पादन
कापूस हे आर्थिक दृष्ट्या महत्त्वाचे पीक असून थोड्या नियोजनाने कमी पाण्यावरही घेतले जाऊ शकते.
हवामान: 25–35°C तापमान
पाणी गरज: मध्यम – 5–6 वेळा सिंचन
फायदे:
रोख पीक
सूतगिरण्या व वस्त्रोद्योगात मागणी
पीक कालावधी: 150–180 दिवस
Top 7 Drought Resistant Crops | कमी पाण्यात होणारी पिके – दुष्काळी भागांसाठी वरदान
नमो शेतकरी योजना संपूर्ण माहिती
4. फायदे
✅ कमी सिंचन खर्च
✅ मातीची गुणवत्ता टिकून राहते
✅ हवामानाच्या बदलास अनुकूल
✅ उत्पादन स्थिरतेस मदत
5. शेतकऱ्यांनी कोणती काळजी घ्यावी?
- जलसंधारण तंत्र वापरणे
- ठिबक सिंचन वापरून पाण्याची बचत
- Mulching (आच्छादन) करून मातीतील ओलावा टिकवून ठेवणे
- योग्य पीक फेरपालटभेट द्या.
6. Government Schemes for Dryland Farmers
- प्रधानमंत्री कृषी सिंचन योजना
- जलयुक्त शिवार
- रेन वॉटर हार्वेस्टिंग प्रकल्प
7. निष्कर्ष
शेतकरी बंधूंनो, पाणी कमी आहे म्हणून चिंता करण्याची गरज नाही. योग्य पिकांची निवड, योग्य तंत्रज्ञान आणि थोडी कल्पकता वापरली तर “कमीत कमी पाण्यात जास्त उत्पादन” हे शक्य आहे.
अजून अशा माहितीपूर्ण लेखांसाठी GreenMarathi.com ला भेट द्या.
वाचा: भुईमूग लागवड मार्गदर्शक – 12 खास टिप्स
Krishi Vigyan Kendra (KVK) Portal
https://kvk.icar.gov.in
जिल्हानिहाय कृषी मार्गदर्शन केंद्रांची माहिती आणि योजना.
Agmarknet – कृषी बाजार भाव
https://agmarknet.gov.in
दररोजचे बाजार भाव, यादी आणि अ‍ॅग्री मार्केट रिपोर्ट.
