12 खास टिप्स: भुईमूग लागवड मार्गदर्शक – जाती, हवामान, नुकसान टाळा!
भुईमूग लागवडीसाठी हवामान, जाती, सिंचन व उत्पादन वाढवणाऱ्या 12 प्रभावी टिप्स. नुकसान टाळा आणि जास्त उत्पन्न मिळवा. पूर्ण माहिती येथे!
Table of Contents
1. भुईमूग पिकाची ओळख (Introduction to Groundnut Crop)
भारत हा जगातील सर्वात मोठा भुईमूग उत्पादक देशांपैकी एक असून, महाराष्ट्र, गुजरात, आंध्र प्रदेश, तामिळनाडू आणि कर्नाटक हे भुईमूग उत्पादनाचे मुख्य राज्य आहेत. महाराष्ट्रात विशेषतः पुणे, सातारा, सोलापूर, लातूर, बीड, नांदेड आणि विदर्भातील काही जिल्ह्यांमध्ये भुईमूग लागवड मोठ्या प्रमाणावर केली जाते.
2. हवामान आणि माती (Suitable Climate and Soil)
आवश्यक तापमान आणि पावसाचे प्रमाण
भुईमूग हे उष्ण कटिबंधीय पीक असून याला उष्ण आणि कोरडे हवामान अधिक पोषक असते. योग्य हवामान व्यवस्थापन केल्यास भुईमूग पीक अधिक उत्पादन देते.
भुईमूगसाठी आवश्यक हवामान:
तापमान:
अंकुरणासाठी: २५°C ते ३०°C
वाढीच्या काळात: २५°C ते ३५°C
तापमान १५°C पेक्षा खाली गेल्यास किंवा ४०°C पेक्षा जास्त गेल्यास उत्पादनावर विपरीत परिणाम होतो.
पावसाचे प्रमाण:
सरासरी ५०० ते १००० मिमी पर्यंत पावसाचे प्रमाण भुईमूगसाठी योग्य आहे.
परंतु, अतिपावसामुळे पाण्याचा तुंबरा झाला तर शेंगांची कुज व रोग वाढतात.
हवामानाचा पीकावर प्रभाव:
फुलोऱ्याच्या वेळी जर सतत पाऊस झाला, तर शेंगांची वाढ कमी होते.
उष्णतेचा अतिरेक असेल तर फुलगळ होते.
कोरडे व गरम हवामान शेंगाभरणासाठी उत्तम असते.
3. भुईमूग लागवडीचा कालावधी (Sowing Season)
उन्हाळी भुईमूग लागवड
फेब्रुवारीच्या शेवटपासून ते मार्चचा दुसरा आठवडा ही लागवडीसाठी योग्य वेळ आहे.
या वेळात हवामान कोरडे व उष्ण असल्यामुळे रोपांची उगम चांगला होतो आणि रोगराई कमी होते.
या हंगामात ठिबक सिंचनाचा वापर केल्यास पाण्याची बचत होते आणि शेंगांची गुणवत्ता सुधारते.
भेट द्या.
खरीप भुईमूग लागवड
जून महिन्याच्या दुसऱ्या पंधरवड्यात, पावसाच्या पहिल्या सरीनंतर केली जाते.
खरीप हंगामात निसर्गावर अवलंबित्व अधिक असल्याने पीक कधी कधी रोगप्रवण होते.
12 खास टिप्स: भुईमूग लागवड मार्गदर्शक – जाती, हवामान, नुकसान टाळा!
हवामान बदलाचे नवे संकेत climate change progress: झाडांची वेळेआधी पालवी, सकाळच्या दवाचे उन्हाळ्यात आगमन
4. भुईमूगच्या जाती (Recommended Groundnut Varieties)
शिफारस केलेल्या जाती
TAG 24 – उन्हाळी हंगामासाठी योग्य, लवकर पक्व होणारा
JL 24 – लवकर तयार होणारा, मध्यम उत्पादन
Phule Unnati – सुधारित वाण, महाराष्ट्रासाठी उपयुक्त
GG 20, TG 26, SB XI – रोगप्रतिकारक आणि चांगल्या उत्पादनासाठी
खासगी व स्थानिक जाती
वेस्टर्न 44 आणि वेस्टर्न 55: हायब्रीड वाण, दाणे टपोरे, उत्पादन चांगले. मात्र, शासकीय शिफारसीत नसलेले. बियाणे विकत घेताना गुणवत्ता तपासणे आवश्यक.
घुंगऱ्या: पारंपरिक स्थानिक वाण, शेंग घुंगराळ्या प्रकारातील. चव व टिकावासाठी प्रसिद्ध, पण उत्पादन तुलनेत कमी.
5. पाणी नियोजन व सिंचन पद्धती (Irrigation Management)
उन्हाळी भुईमूगसाठी पाण्याची गरज:
भुईमूग पीक हे कमी पाण्यात येणारे असून, योग्य वेळी योग्य प्रमाणात पाणी दिल्यास उत्पादन चांगले मिळते. उन्हाळी भुईमूग हे पूर्णपणे सिंचनावर अवलंबून असते.
एकूण १० ते १२ वेळा सिंचन आवश्यक
अंदाजे 450-600 मिमी (45,000 ते 60,000 लिटर प्रति एकर) पाणी लागते
भेट द्या.
मुख्य सिंचन टप्पे:
1. उगमानंतर (5-7 दिवस) – चांगल्या अंकुरणासाठी
2. फुलोऱ्याच्या वेळी (25-30 दिवस) – योग्य फुलधारणेसाठी
3. शेंग बनताना (40-50 दिवस) – शेंगांची संख्या वाढवण्यासाठी
4. शेंग भरणे (60-70 दिवस) – दाणे भरदार होण्यासाठी
5. शेवटचे सिंचन (75-80 दिवस) – यानंतर पाणी थांबवावे
6. भुईमूग पिकाचा कालावधी (Crop Duration)
उन्हाळी भुईमूग पिकाचा कालावधी ८५ ते १०० दिवसांचा असतो.
प्रभाव करणारे घटक:
जातीवर अवलंबून:
घुंगऱ्या आणि Western 55 यासारख्या जाती लवकर तयार होतात (८५-९० दिवस)
काही उशिरा तयार होणाऱ्या जाती १०० दिवस घेतात
हवामान व सिंचनावर परिणाम:
उष्ण, कोरडं हवामान असल्यास पीक लवकर तयार होतं
पाण्याची अचूक नियोजन असल्यास शेंगांची भर वाढते
अधिक वाचा: भुईमूग लागवडीसाठी विश्वासार्ह स्रोत (Trusted Resources for Groundnut Farming)
ICAR – Directorate of Groundnut Research (DGR):
https://dgr.icar.gov.in
(भुईमूग संशोधन, जाती, तंत्रज्ञान, आणि शिफारसीत माहिती)Agropedia (IIT-K / ICAR Agriculture Portal):
http://agropedia.iitk.ac.in
(शेती विषयक माहिती, भुईमूग लागवड, हवामान, कीडनाशक इ.)
7. आंतरपिके (Intercropping with Groundnut)
उपयुक्त आंतरपिकांची यादी
उडीद (मुग)
तूर (अरहर)
मका
सोयाबीन
आंतरपिकांचे फायदे
एकाच वेळी दोन पिकांचे उत्पन्न
जमिनीतील नत्राचे संतुलन राखले जाते
तण नियंत्रण आणि जमीन ढवळून राहते
8. उत्पादन क्षमता (Groundnut Yield per Acre)
सरासरी उत्पादन
सामान्य जातींमध्ये: ८ ते १२ क्विंटल प्रति एकर
उन्नत व सुधारित जातींमध्ये (जसे की वेस्टर्न 55, 44, घुंगऱ्या): १२ ते १६ क्विंटल प्रति एकर
उत्पादन वाढवण्यासाठी टिप्स
सुधारित बियाण्यांचा वापर
वेळेवर सिंचन व खते
कीड व रोग व्यवस्थापन
9. खत व्यवस्थापन (Fertilizer Management)
खतांचे प्रमाण व वेळ
भुईमूग पीक नत्र (N), स्फुरद (P) आणि पालाश (K) यासाठी संवेदनशील असून योग्य प्रमाणात खत वापरल्यास उत्पादन वाढते व दाणे भरदार होतात.
डी.ए.पी. (DAP) – 50 किलो
म्युरेट ऑफ पोटॅश (MOP) – 20 किलो
जस्त (झिंक सल्फेट) – 5 किलो (माती परीक्षणानुसार)
सेंद्रिय खते (शेणखत / कंपोस्ट) – 1 टन
सेंद्रिय खतांचा वापर
लागवडीच्या वेळी संपूर्ण खत जमिनीत मिसळावे
झिंकचा वापर विशेषतः उन्हाळी भुईमूगसाठी फायदेशीर
10. मशागत व जमिनीची तयारी (Land Preparation)
भुईमूग पीक हे मुळ्यांनी खाली वाढणारे असल्याने भुसभुशीत आणि खोल नांगरलेली जमीन आवश्यक असते.
मशागतीची प्रक्रिया:
1. पहिला नांगरट – ट्रॅक्टरने खोलवर (६–८ इंच) नांगरणी
2. दुसरी नांगरट – उलथून आलेली माती उन्हात सुकू द्यावी
3. दोन ते तीन हर्रोगट – माती भुसभुशीत करण्यासाठी
4. पाटा फिरवणे – शेवटी सपाट आणि समतल जमीन तयार करावी
11. महाराष्ट्रातील प्रमुख भुईमूग उत्पादक भाग (Top Producing Regions in Maharashtra)
महाराष्ट्रातील काही भागांमध्ये भुईमूगाचे उत्पादन जास्त प्रमाणात घेतले जाते, कारण तिथे योग्य हवामान, जमिनीत सेंद्रिय घटक आणि सिंचनाची सुविधा उपलब्ध असते.
भुईमूगाचे प्रमुख उत्पादनक्षेत्र:
सांगली
सातारा
कोल्हापूर
सोलापूर
उस्मानाबाद
लातूर
धुळे आणि नंदुरबार (खालच्या भागात)
या भागांमध्ये उत्पादन जास्त कारण:
मध्यम ते काळी जमीन
उष्ण व कोरडे हवामान
सिंचनाची उपलब्धता
सुधारित बियाण्यांचा वापर
11. निष्कर्ष (Conclusion) : भुईमूग लागवड मार्गदर्शक.
भुईमूग पीक हे कमी पाण्यात येणारे, पोषणमूल्यांनी भरलेले आणि आर्थिक दृष्टिकोनातून फायदेशीर असलेले महत्त्वाचे तेलबिया पीक आहे. योग्य हवामान, सुधारित जातींची निवड, योग्य खत व्यवस्थापन, सिंचनाचे नियोजन, आणि आंतरपिकांची साथ दिल्यास उत्पादनात लक्षणीय वाढ करता येते.
उन्हाळी भुईमूग विशेषतः फायदेशीर असून रोगप्रदुर्भाव कमी व शेंगांची गुणवत्ता चांगली राहते. आधुनिक तंत्रज्ञानासोबत पारंपरिक ज्ञानाचा वापर करून शेतकरी अधिक उत्पादन घेऊ शकतात आणि अधिक नफा मिळवू शकतात.
